Virginia Tech jeobiyologları tarafından yapılan yeni bir araştırma, bilinen ilk kitlesel yok oluşun sebebini araştırdı. Araştırmacılar, olayın küresel oksijen miktarının azalmasına dayandığını ve bunun 550 milyon yıl önce Ediyakaran Dönemi’nin sonuna doğru mevcut hayvanların çoğunun kaybına yol açtığını buldu.
Virginia Tech Bilim Koleji Yerbilimleri Bölümü’nde doktora sonrası araştırmacı olan Scott Evans’ın öncülük ettiği araştırma, bu zaman aralığındaki hayvanların %80’inin soyunun bu ilk kitlesel yok oluşta sona erdiğini göstermektedir. Evans şunları söylüyor:
Birçok farklı hayvan türünün kaybı gerçekleşti. Ancak vücut yapıları ve davranışlarına göre önemli miktarda oksijene ihtiyaç duyanlar özellikle çok etkilenmiş görünüyor. Bu, jeolojik kayıtlardaki diğer tüm kitlesel yok oluşlar gibi bu yok oluşun da çevresel olarak kontrol altına alındığını gösteriyor.
Evans’ın çalışması, Ulusal Bilimler Akademisi’nin hakemli bir dergisi olan Proceedings of the National Academy of Sciences‘da yayımlandı. Çalışmanın kaleme alınmasına, Yerbilimleri Bölümü’nden Profesör Shuhai Xiao ve California Üniversitesi Riverside’ın, Evans’ın yüksek lisans ve doktora derecesini aldığı, Yer ve Gezegen Bilimleri Bölümü’nden Mary Droser liderliğindeki birkaç araştırmacı katkı sağlamıştır. Virginia Tech Fralin Yaşam Bilimleri Enstitüsü’nün bir parçası olan Küresel Değişim Merkezi’ne bağlı Xiao şunları söylüyor:
Küresel ısınma ve oksijensizlik olayları gibi çevresel değişiklikler, hayvanların büyük ölçüde yok olmasına ve ekosistemin derinden bozulup yeniden düzenlenmesine yol açabilir. Bu, fosil kayıtlarda belgelenen ilk yok oluşla ilgili bu çalışma da dâhil olmak üzere Dünya tarihi çalışmasında defalarca gösterilmiştir. Bu nedenle bu çalışma, mevcut çevresel değişikliklerin biyosfer üzerindeki uzun vadeli etkisi hakkında bizi bilgilendirmektedir.
Küresel oksijenin azalmasına tam olarak ne sebep oldu? Bu sorunun cevabı hala tartışılmaktadır. Evans şöyle açıklıyor:
Bunun nasıl olduğunu gerçekten bilmiyoruz. Volkanik patlamalar, tektonik plaka hareketi, asteroit çarpması gibi birçok farklı olay ve bunların kombinasyonu etkili olmuş olabilir. Ancak nesli tükenen hayvanların küresel oksijen miktarının azalmasına tepki verdiğini gözlemliyoruz.
Evans ve Xiao, çalışmalarını tam zamanında yaptılar. Bağımsız bir çalışmada Virginia Tech bilim insanları, oksijen yetersizliği anlamına gelen “anoksi”nin dünyanın tatlı sularını etkilediğini keşfettiler. Peki nedeni neydi? İklim değişikliği nedeniyle suların ısınması ve arazi kullanımından kaynaklanan aşırı kirletici madde akışı. Isınan sular, tatlı suyun oksijen tutma kapasitesini azaltırken akıntıdaki besinlerin tatlı su mikropları tarafından parçalanması oksijeni yutar. Evans şöyle açıklıyor:
Çalışmamız, Dünya tarihindeki diğer tüm kitlesel yok oluşlarda olduğu gibi, hayvanların bu yeni ve ilk kitlesel yok oluşunun büyük iklim değişikliğinden kaynaklandığını gösteriyor. Bu da, mevcut iklim krizimizin hayvan yaşamına yönelik tehlikelerini gösteren uzun bir uyarıcı olaylar listesinde yer alıyor.
Edikaryan Dönemi, 635 milyon yıl önce Kriyojen Dönemi’nin bitiminden 539 milyon yıl önceki Kambriyen Dönemi’nin başlangıcına kadar 96 milyon yıl sürmüştür. Kitlesel yok oluş, Proterozoyik Çağ’dan Fanerozoyik Çağ’a kadar olan jeolojik kayıtlarda önemli bir kırılma noktasından hemen önce gelmektedir.
Hayvanlar tarihinde, Xiao’nun “Büyük Beşli” olarak adlandırdığı, öne çıkan beş kitlesel yok oluş bulunmaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir:
- Ordovisyen-Silüriyen Yok Oluşu (440 milyon yıl önce),
- Geç Devoniyen Yok Oluşu (370 milyon yıl önce),
- Permiyen-Triyas Yok Oluşu (250 milyon yıl önce),
- Triyas-Jura Yok Oluşu (200 milyon yıl önce) ve
- Kretase-Paleojen Yok Oluşu (65 milyon yıl önce).
Evans ve ekibi yazılarında şunu belirtiyor:
Kitlesel yok oluşlar, bu gezegendeki yaşamın evrimsel yörüngesinde önemli adımlar olarak kabul ediliyor.
Kitlesel yok oluşun tetikleyici nedeni ne olursa olsun, sonuç çevresel koşullarda gerçekleşen çok sayıda büyük değişimlerdi. Yazarlar şunları söylüyor:
Özellikle, bu kitlesel yok oluştan sorumlu mekanizmanın küresel oksijen miktarında azalma olduğu konusunda destek alıyoruz. Bu, abiyotik kontrollerin bu gezegendeki 570 milyon yıllık hayvan tarihi boyunca çeşitlilik modelleri üzerinde önemli etkileri olduğunu gösteriyor.
Kayadaki fosil izleri, araştırmacılara bu olayda yok olan canlıların nasıl görünebileceğine yönelik fikir veriyor. Evans’ın deyişiyle, bu canlılar “garip” gözüküyorlardı. Evans son olarak şunları ekliyor:
Bu organizmalar hayvanların evrimsel tarihinde çok erken ortaya çıkıyorlar. Çoğu durumda; büyük, bazen hareketli, çok hücreli bedenler inşa etmenin farklı yollarını deniyor gibi görünüyorlar. Dış görünüşlerini yeniden yaratmanın birçok yolu var ancak bu yok oluştan önce bulduğumuz fosiller bugünkü hayvan sınıflandırma biçimlerimize pek uymuyor. Özünde bu kitlesel yok oluş, hayvanların şu anki haline evrilmesine zemin hazırlamış olabilir.
Kaynak: Evrim Ağacı
