Çernobil Nükleer Santrali faciası, dünyanın en büyük nükleer faciasıdır. Tam adı “Vladimir İlyiç Lenin Nükleer Santrali” olan santral, 1986’da gerçekleşen bir kaza sonucunda mı patladı yoksa bir ihmal mi söz konusuydu? Pripyat şehrinde kurulan bu santral, binlerce insanın ölümüne yol açtı. Tarih sahnesinde yeni bir dönemin başlangıcına ev sahipliği yapan Pripyat’ta yüzlerce yeni hastalık meydana geldi. Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti zamanındaki Pripyat’ta neler yaşandı? Çernobil Nükleer Santrali faciası ve sonuçları nelerdir?
Nükleer santral nedir? Çernobil nükleer santrali nasıl kuruldu?
Nükleer santraller, nükleer reaktörlerin birleşmesi ile oluşan tesislere verilen isimdir. Nükleer reaktörler ise fizyon enerjisinin üretilmesini ve açığa çıkarılmasını sağlayan tesislerdir. Nükleer santraller içerisinde bulunan bu reaktörler elektrik enerjisi üretimi için kullanılır.
Çernobil Nükleer Santrali, 1970 yılında inşa edilmeye başlanmış, 1977 yılında ise faaliyete girmiştir. Santralin neredeyse bütün faaliyetleri 2000 yılında sona ermiştir. Ukrayna’nın Pripyat şehrinin 3 km yakınlarında kurulmuş olan bu santral, faaliyetlerini burada sürdürmüştür.
Çernobil’de neler yaşandı?
Çernobil Nükleer Santrali, toplamda 12 reaktörden oluşması planlanan bir tesisti. 1977 yılında faaliyete giren santralde toplamda 4 aktif reaktör bulunmaktaydı. Her reaktörün 1000 MW kadar enerji üretmesi planlanıyordu.
Faciaya neden olan 4. reaktör, santralde 3 yıldır aktif bulunuyordu. Faciaya neden olan olay ise yapılmak istenen bir deneyden ibaretti. 1986 yılında 4. reaktörde yapılması planlanan deney için santralin gücü oldukça fazla düzeyde düşürülmüştü. Bu nedenle koruyucu soğutucu ünitenin kapatılması yönünde hazırlık yapılmıştı. Ancak deney esnasında reaktörün gücünün aşırı derecede düşürülmesi (30 MW) reaktörün kontrolünün kaybedilmesine sebep olmuştu.
Reaktörden sorumlu mühendis, reaktör hakkında bilgisi bulunmayan ve yalnızca bir elektrik mühendisi olan Nikolay Formin’di. Şef mühendis olan Formin, deneyin başarısız olmasından korkmuştu. Bu nedenle durumu kontrol altına almaya çalışsa da reaktörü durdurmaktan çekinmişti. Şef mühendisin bu kararı ile 4. reaktör tamamen kontrolden çıkmış ve bir infiale yol açmıştı. Santralin tasarımı ve 4. reaktörde yapılmaya çalışılan başarısız deneyin sonucunda tüm dünya Çernobil Nükleer Santrali ile tanışmak zorunda kaldı.
Patlama sonrası Pripyat ve Çernobil’de neler yaşandı?
1986 yılında bu olaylar sonucunda gerçekleşen patlamayla birlikte santral yakınında bulunan Pripyat şehrine büyük bir panik hakim olmuştu. O anları anlatanların söylediklerine göre reaktörün patlaması ile ortaya önce kırmızı ardından mavi alevlerin yükseldiği, sonrasındaysa havada mantar şeklinde bir duman görüldüğü kayıtlara geçmişti. Bu patlama ile doğrudan veya dolaylı olarak 200 bin kişinin öldüğü tahmin edilmektedir. Patlamadan sonra başlatılan soğutma çalışmalarında yaklaşık olarak 700 bin Sovyet görevlisi çalışmıştı. Soğutma çalışmalarında görev alan kişilerin büyük bir bölümünün (70 bin kişi) sakat kaldığı gözlemlenmiştir. Tabii böyle bir sorun sadece Pripyat’ı etkilememiştir.
Santralde meydana gelen bu kazanın sonucunda Avrupa’nın büyük bir kesimi radyoaktif bulutlara maruz kalmıştır. Bu kazadan en fazla etkilenen ülkelerse Belarus, Ukrayna ve Rusya olmuştur. Bu kaza sonrasında oluşan radyoaktivite nedeniyle binlerce insan çeşitli hastalıklara yakalanmıştır. Bunlardan başlıcaları tiroid kanseri, lösemi, katarakt ve diğer kanser çeşitleri olmuştur. Meydana gelen kaza sonrasında 4 bin kilometrekarelik bir alan boşaltılmış ve Pripyat, hayalet şehre dönüşmüştür.
Çernobil Nükleer Santrali, 2000 yılına gelindiğinde tamamen kapatılmıştır. Ardından radyoaktif olarak temizliği ve sızıntıları engellemeyi amaçlayan çelik kalkan projesi 2016 yılında hayata geçmiştir. Böylece bölgedeki radyoaktif sızıntı neredeyse durdurulmuştur.
Çelik kalkan projesi nedir?
Çelik kalkan projesi, 1986 yılında gerçekleşen patlamanın izlerinin ve etkilerinin silinerek kapatılması için planlanmıştı. Çelik kalkan projesi yaklaşık olarak 275 metre genişliğinde, 108 metre uzunluğunda ve 36 bin ton ağırlığında çelik bir yapıdan oluşmaktadır. Bu proje ile Çernobil Nükleer Santrali’nin üzeri tamamen kapatılarak santraldeki tüm sızıntıların 100 yıl boyunca engellenmesi hedeflenmiştir. Böylece patlamadan geriye kalan ve içeride hala aktif bulunan radyoaktif maddelerin temizlenmesi sağlanabilir hale getirilebilecekti. Bu projenin bedeli ise yaklaşık 1,5 milyar dolar olmuştur.
Çernobil faciasının kronolojik sıralaması:
- 26 Nisan 1986 – İdari komisyon kuruldu.
- 27 Nisan 1986 – Pripyat kasabası boşaltıldı.
- Temmuz 1986 – İlk kontaminasyon haritası tamamlandı.
- Kasım 1986 – Reaktör çevresindeki Sarkofagus tamamlandı.
- Mayıs 1991 – Uluslararası Çernobil Projesi tamamlandı.
- Mayıs 1991 – IPHEKA kuruldu.
