Özgül bir fobi olan tripanofobi, enjeksiyon veya hipodermik iğne kullanılan tıbbi prosedürlere karşı aşırı korku duyulması halidir. İğneden şiddetle korkan kişi doktorlardan ve tıbbi bakımdan kaçmak isteyebileceğinden bu fobinin ciddiyeti hafife alınmamalıdır. Tripanofobi, 1994 yılında DSM-IV’te kan-enjeksiyon-yaralanma tipi fobinin (BII fobisi) spesifik bir fobisi olarak tanımlanmıştır.[3]
:format(webp)/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2F4a58852676d428cce3c2cfd7885fc063.jpeg)
News24Belirti ve Semptomlar
Tripanofobi belirtileri kişiden kişiye değişmektedir. Ayrıca tripanofobisi olan her kişinin korku düzeyi birbirinden farklıdır.[1] Ancak bu fobiye sahip çoğu birey iğnelerle etkileşime girmesi gerektiğinde şu belirtileri gösterebilir:[2], [3]
- Baş dönmesi,
- Mide bulantısı,
- Nefes alışverişinin hızlanması,
- Bayılma,
- Terleme,
- Endişe,
- Titreme,
- Kalp atış hızının artması,
- Çarpıntı,
- Yüksek kan basıncı,
- Panik atak,
- Uykusuzluk.
Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri
Bazı kişilerde çocukluk döneminde yaşanan hastalıklardan kaynaklı travmatik deneyimler tripanofobiye neden olabilir. Tripanofobi, genler ile henüz bağdaştırılamasa da araştırmalara göre iğne battıktan sonra bayılmayla bağlantılı genlerin var olduğu söylenebilir.[3]
Ayrıca tripanofobinin hastaların ailelerinde de gözlenmesi fobinin genetik bir bileşeni olduğunu düşündürmektedir.[3] Tripanofobiye sahip kişilerin yaklaşık %80’inin aynı fobiden mustarip birinci derece bir akrabası olduğu bilindiğinden fobinin kalıtsal özelliği olması muhtemeldir. Fakat, korkunun kalıtsal mı yoksa öğrenilmiş mi olduğu sorusunun cevabı henüz kesin değildir.[5]
Keskin aletlerden kaçınan insanların hayatta kalma şansının daha yüksek olacağı göz önüne alındığında iğne fobisine yatkınlığın evrimsel temele sahip olabileceği görülür. Yani tripanofobinin bir hayatta kalma tepkisi olarak evrimleşmiş olabileceği düşünülmektedir.[6]
Teşhis Yöntemleri
Tripanofobi teşhisi için kişinin semptomlarının Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Mental Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabında (DSM-5) ortaya konan kriterlerle uyuşması gerekir. Teşhis konulabilmesi için profesyoneller tarafından tıbbi bir ortamda fiziksel muayene yapılarak kişiye sorular sorulur ve kişinin tıbbi, sosyal ve aile geçmişi ile ilgili bilgi toplanabilir. Bu prosedürlerin ardından kişiye resmi olarak tanı koyulabilir.[1]
:format(webp)/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fcontent_media%2F3ad02341426ed4fdc03342b0b5ed3b60.jpeg)
Tedaviler veya İdare Yöntemleri
Tripanofobi tedavisi kişinin hastalık düzeyine göre değişkenlik gösterir. Tedavi ve hastalığı kontrol altına alabilmek için çeşitli yollar denenebilir. Hastalık şiddetli değilse gevşeme, otojenik eğitim ve Bilişsel Davranışçı Terapi gibi yöntemler işe yarayabilir. Öte yandan hastalık şiddetli bir düzeyde ise psikoterapötik müdahale gereklidir. İleri yaşlardaki tripanofobik bireyler için antidepresanlar, benzodiazepinler ve nitröz oksit gazı gibi tamamlayıcı tıbbi tedaviler de vardır.
Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)
Literatürde yaş ilerledikçe tripanofobinin azaldığı raporlanmıştır.[5] Bu konuda yakın tarihli bir çalışma olmamasına rağmen teorik olarak yaş ilerledikçe duygu düzenlenme süreci ile tripanofobinin azaldığı düşünülmektedir.[5]
Çalışmalar, çocukların %33 ila %63’ünün belirli bir iğne fobisi olabileceğini gösteriyor.[1] Bazı araştırmalar ise toplam nüfusun %10’a yaklaşan oranlarda tripanofobi yaşadığını öne sürüyor.[1]
Etimoloji
“Tripanofobi” kelimesi, Yunanca “delmek” anlamına gelen “trypano” terimi ile “korku” anlamına gelen “phobia” kelimelerinin birleşimiyle ortaya çıkmıştır.
Kaynak: Evrim Ağacı
