Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesi, iki ülke arasındaki ilişkilere ışık tuttu. Ukrayna’nın egemenliği ya da egemenliği konusunda tam olarak neden bir anlaşmazlık olduğu, kökleri bölgenin tarihine dayanan karmaşık bir sorudur.
Ortaçağ döneminde Kiev, günümüz Ukrayna, Belarus ve Rusya’sının bir bölümünü kapsayan Ortaçağ Kiev Rus devletinin başkenti olarak hizmet vermiştir. Ukrayna, 17. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar kendi farklı etnik kimliğine sahip tanımlanmış bir bölge olarak ortaya çıkmış, ancak bu süre zarfında Rus İmparatorluğu’na ve daha sonra SSCB’ye bağlı kalmıştır.
Sovyet döneminde Ukrayna, Joseph Stalin’in rejimi altında Holodomor ve İkinci Dünya Savaşı sırasında art arda gelen işgaller de dahil olmak üzere hem kasıtlı olarak yaratılan hem de kazara neden olunan dehşetlerle karşı karşıya kaldı. Ukrayna, SSCB’nin çöküşünden sonra Avrupa’da kendi geleceğini çizmek zorunda kalmıştır.
Bağımsız Ukrayna
1991 yılında Sovyetler Birliği dağıldı. Ukrayna, SSCB’yi dağıtan belgeyi imzalayanlardan biriydi; bu da en azından görünürde bağımsız bir devlet olarak tanındığı anlamına geliyordu.
Aynı yıl bir referandum ve seçim yapıldı. Referandum sorusu “Ukrayna Bağımsızlık Bildirgesi Yasasını destekliyor musunuz?” şeklindeydi. 84.18 (31,891,742 kişi) katıldı ve %92.3 (28,804,071) Evet oyu kullandı. Seçimlerde hepsi de ‘Evet’ kampanyasını destekleyen altı aday yarıştı ve Leonid Kravchuk Ukrayna’nın ilk Cumhurbaşkanı seçildi.
“Ukrayna’da 1991 yılında yapılan referandumda kullanılan oy pusulasının bir kopyası.”
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Ukrayna üçüncü en büyük nükleer silah sahibi ülke oldu. Savaş başlıklarına ve daha fazlasını yapma kapasitesine sahip olmasına rağmen, bunları kontrol eden yazılım Rusya’nın kontrolü altındaydı.
Rusya ve Batılı devletler, nükleer kapasitesinin büyük bir kısmını Rusya’ya devretmesi karşılığında Ukrayna’nın bağımsız ve egemen statüsünü tanımayı ve saygı göstermeyi kabul etti. 1994 yılında Güvenlik Güvencelerine ilişkin Budapeşte Memorandumu, kalan savaş başlıklarının imha edilmesini öngörüyordu.
Ukrayna’da Huzursuzluk
2004 yılında Turuncu Devrim, yolsuzluk yapılan bir cumhurbaşkanlığı seçimiyle ilgili protestoların ortasında gerçekleşti. Kiev’deki protestolar ve ülke çapındaki genel grevler sonunda seçim sonucu iptal edildi ve Viktor Yushchenko’nun yerine Viktor Yanukovych geçti.
Kiev Temyiz Mahkemesi 13 Ocak 2010 tarihinde verdiği bir kararla Stalin, Kaganovich, Molotov ve Ukraynalı liderler Kosier ve Chubar’ın yanı sıra diğerlerini 1930’lardaki Holodomor sırasında Ukraynalılara karşı soykırım yapmaktan ölümünden sonra mahkum etti. Bu karar Ukraynalı kimliği duygusunu pekiştirmeye ve ülkeyi Rusya’dan uzaklaştırmaya hizmet etti.
2014 yılı Ukrayna’da büyük bir huzursuzluğa sahne oldu. Maidan Devrimi olarak da bilinen Haysiyet Devrimi, Devlet Başkanı Yanukoviç’in AB ile bir siyasi ortaklık ve serbest ticaret anlaşması oluşturacak bir belgeyi imzalamayı reddetmesi sonucunda patlak verdi. Aralarında 18 polis memurunun da bulunduğu 130 kişinin öldüğü devrim, erken cumhurbaşkanlığı seçimlerine yol açtı.
Aynı yıl, Ukrayna’nın doğusunda Rusya’nın desteklediğinden şüphelenilen ve işgal olarak nitelendirilen Rus yanlısı ayaklanma Donbass bölgesinde çatışmaların başlamasına neden oldu. Bu hareket Ukrayna ulusal kimliğinin ve Moskova’dan bağımsızlık duygusunun pekişmesine hizmet etti.
Yine 2014 yılında Rusya, 1954’ten beri Ukrayna’nın bir parçası olan Kırım’ı ilhak etti. Bunun nedenleri karmaşıktır. Kırım, Karadeniz’deki limanlarıyla askeri ve stratejik açıdan önemini korumaktadır. Aynı zamanda, bir tatil beldesi olduğu Sovyet dönemine kadar uzanan bir sevgiyle anılan bir yerdir. 2022 itibariyle Rusya Kırım’ın kontrolünü elinde tutuyor ancak bu kontrol uluslararası toplum tarafından tanınmıyor.
Ukrayna krizinin tırmanması
Ukrayna’da 2014’te başlayan huzursuzluk 2022’deki Rus işgaline kadar sürdü. Bu durum 2019 yılında Ukrayna Anayasası’nda yapılan ve hem NATO hem de AB ile daha yakın bağlar kurulmasını öngören bir değişiklikle daha da şiddetlendi. Bu adım, Rusya’nın ABD ve Batı Avrupa ülkelerinin kendi sınırları üzerindeki etkisine dair korkularını doğruladı ve bölgedeki gerilimi arttırdı.
1 Temmuz 2021’de Ukrayna’da yasa değiştirilerek 20 yıl sonra ilk kez tarım arazilerinin satışına izin verildi. İlk yasak, Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardından Rusya’da görülen türden bir oligarşinin tarım arazilerini ele geçirmesini önlemek amacıyla getirilmişti. Ukrayna ve Ukraynalılar için bu durum, Covid-19 salgınının küresel gıda tedarik zincirlerinde yol açtığı boşluğu doldurmak için büyük bir fırsat sunuyordu.
Rus işgali sırasında Ukrayna dünyanın en büyük ayçiçek yağı ihracatçısı, 4. en büyük mısır nakliyecisiydi ve Fas’tan Bangladeş ve Endonezya’ya kadar dünyanın dört bir yanındaki ülkelere tahıl tedarik ediyordu. 2022’deki mısır verimi ABD’den ⅓, AB seviyelerinden ise ¼ daha düşüktü, dolayısıyla Ukrayna ekonomisinin canlanmasını sağlayacak bir gelişme için yer vardı.
O dönemde zengin Körfez ülkeleri Ukrayna’dan gıda tedarikine özel bir ilgi gösteriyordu. Tüm bunlar, Sovyetler Birliği’nin eski ekmek sepetinin stoklarının hızla artması ve beraberinde istenmeyen sonuçlar getirmesi anlamına geliyordu.
Rus işgali
Rusya’nın Şubat 2022’de başlayan Ukrayna işgali dünyayı şoke etti ve sivillerin Rus bombardımanıyla giderek daha fazla çatışmanın ortasında kalmasıyla insani bir kriz yarattı. Rusya ve Ukrayna arasındaki ilişki karmaşıktır ve kökleri genellikle ortak bir tarihe dayanır.
Rusya uzun zamandır Ukrayna’yı egemen bir devletten ziyade bir Rus eyaleti olarak görüyordu. Bağımsızlığına yönelik bu algılanan saldırıyı dengelemek için Ukrayna, Rusya’nın kendi güvenliğine bir tehdit olarak yorumladığı Batı ile, hem NATO hem de AB ile daha yakın bağlar kurmaya çalıştı.
Ortak bir mirasın ötesinde – bir zamanlar Kiev’i merkez alan Rus devletleriyle duygusal bir bağ – Rusya, Ukrayna’yı Rusya ile Batılı devletler arasında bir tampon ve daha da gelişecek gibi görünen bir ekonomiye sahip bir ülke olarak gördü. Kısacası, Ukrayna Rusya için ekonomik ve stratejik olduğu kadar tarihi bir öneme de sahipti ve bu da Vladimir Putin yönetimindeki işgali hızlandırdı.
